Na hAinmneacha Iomadúla ar Mhullach Íde

Fíor 1: Mullach Íde i Léarscáil ‘Down Survey’[1]

Maidir leis an tráthchuid seo de Scéalta Béaloidis Fhine Gall, tá iniúchadh á dhéanamh agam ar na bríonna a d’fhéadfadh a bheith leis an logainm Mullach Íde. Tugtar Mullach Íde mar an t-aistriúchán oifigiúil Gaeilge ar Mhullach Íde ar bhunachar logainmneacha na hÉireann[2]. Tá mullach nó áit ard le feiceáil i go leor logainmneacha eile timpeall na hÉireann lena n-áirítear an Mullach Mór i gcontae Shligigh.[3]. De réir an traidisiúin áitiúil ‘’ Deirtear go bhfuair ‘Mullach Íde’ a ainm ó fhear darbh ainm Íde a bhí ina chónaí ar an gcnoc i Mullach Íde agus dá bhrí sin tugtar Mullach Íde nó Cnoc Íde ar an áit ’’[4]. Ní cosúil gur mhair aon seanscéalta, miotais, nó finscéalta faoi fhear darb ainm Ide má bhí siad ann ar chor ar bith. Sa litríocht mheánaoiseach, áfach, taifeadadh Íde mar naomh baineann a bhunaigh clochar darb ainm Cill Íde nó Kileedy i Luimneach[5]. Is as Luimneach an chuid is mó den bhéaloideas a mhaireann faoi Íde agus níl aon scéalta Fhine Gall faoin naomh seo. Mar sin féin, ós rud é go gcuirtear an ainm Béarla Ita ar Íde uaireanta, tugann gaireacht ospidéal Naomh Ita i bPort Reachrann le tuiscint go mb’fhéidir gur naomh áitiúil é Ita nó Íde a cheiliúrtar i gceantar Mhullach Íde.[6].

Bríonna Malartacha

Cé gurb é Mullach Íde an ainm oifigiúil Gaeilge ar Mhullach Íde tá roinnt leaganacha Gaeilge den ainm ann freisin. Tugann traidisiún áitiúil le tuiscint gur ainmníodh Mullach Íde a chiallaíonn ‘‘Dumhcha de hÍde‘‘ i ndiaidh an teaghlaigh Norman de hÍde a bhí ina gcónaí trasna an inbhir i Domhnach Bat[7]. Chaomhnaigh bunachar sonraí logainmneacha na hÉireann an iliomad aistriúchán malartach ar Mhullach Íde ina mbailiúcháin chartlainne. Áirítear leo seo Maol’ a hÍde, Béal Átha Thíd, Mullachydebeg, Malehide, Molaghide agus Mullagh – hÍde a chiallaíonn ‘Ceann tíre de ghob na taoide’[8].

I scéalta áitiúla agus sa bhunachar logainmneacha, caomhnaíodh Inbhear Domhainn mar ainm féideartha eile ar Mhullach Íde. De réir an traidisiúin áitiúil, tá Inbhear Domhainn ainmnithe don Fir Domhnainn, treibh de na Fir Bolg a tháinig i dtír sa réamhstair[10]. Tugann an scoláireacht le tuiscint go bhfuil baint ag an ainm Fir Domhnainn le Dumnonii ainm do mhuintir Cheilteach a bhí ina gcónaí sa Bhreatain agus in Iarthar na hEorpa[11]. Ansin d’fhéadfadh an t-ainm Inbher Domhainn agus an bhaint atá aige leis an bhFir Domhainn a bheith mar chuimhne ar naisc Cheilteacha in inbhear Mhullach Íde. Mar sin féin, tugann iontrálacha sa bhunachar logainmneacha le fios freisin gur ainm topagrafach é Domnann a léiríonn an áit a mbuaileann na haibhneacha Meadow agus an Bharda le chéile[12]. Tugadh Maeil Domnainn agus Inbher Meilg (Thaoide) ar Inbhear Domnainn freisin maidir leis na sruthanna guairneánacha contúirteacha an inbhear. Go deimhin, tá comharthaíocht mhaith ag limistéar an inbhir inniu chun rabhadh a thabhairt do dhaoine gan a bheith ag snámh ann mar gheall ar shruthanna contúirteacha.

Ní féidir linn a rá go cinnte cá as a dtagann an t-ainm Mullach Íde, ach má chaomhnaítear na leaganacha seo is féidir tuiscint ilghnéitheach a fháil ar an áit seo. Ag an am céanna cuimsítear san ainm Mullach Íde naisc Cheilteacha, naomh áitiúil, uaisle Normannach, áit ard, agus béal contúirteach guairneánach abhann.

Ar mhaith leat mionscagadh a dhéanamh?

Más mian leat tuilleadh a fháil amach faoi d’logainmneacha áitiúla tabhair cuairt ar Loganim.ie arb í an tairseach dhigiteach é chuig bunachar logainmneacha na hÉireann. Más spéis leat amharc ar an gcaoi a athraíonn logainmneacha agus limistéir le himeacht ama tabhair cuairt ar Geohive ina bhféadfaidh tú léarscáileanna nua-aimseartha agus stairiúla a fheiceáil agus a chiseal. Tá taighde den scoth ar Mhullach Íde ar fáil ar an dá láithreáin ghréasáinSochaí stairiúil Mhullach Íde agus Old Yellow Walls.

Aoife Walshe.

Leabharliosta

Flanagan, Deirdre & Laurence (2002), Irish Place Names, Baile átha Cliath.

O hOgain, Daithi, (1990) Myth, Legend & Romance: An Encyclopaedia of the Irish Folk Tradition, Sasana.

Old Yellow Walls, ‘’The Old Sea Road’’, rochtain fuarthas ar https://oldyellowwalls.org/ an 17/04/2021.

Old Yellow Walls, ‘’Inbher Domnainn’’, rochtain fuarthas ar https://oldyellowwalls.org/ an 17/04/2021.

The Down Survey of Ireland, Coláiste na Tríonóide, Baile Átha Cliath, rochtain fuarthas ar http://downsurvey.tcd.ie/down-survey-maps.php#c=Dublin an 20/04/2021.

Bailiúchán Grianghraf Lawrence, Leabharlann Náisiúnta na hÉireann, rochtain fuarthas ar http://catalogue.nli.ie an 20/04/2021.

Bunachar Sonraí Placenames na hÉireann, rochtain fuarthas ar https://www.logainm.ie/ga/17019 an 18/04/2021.

Bailiúchán Lámhscríbhinní na Scoile, rochtain fuarthas arhttps://www.duchas.ie/en an 18/04/2021.

FONÓTAÍ

[1] (fuarthas arhttp://downsurvey.tcd.ie/down-survey-maps.php#bm=Coolock&c=Dublin)

[2] (Bunachar Sonraí Logainmneacha a fuarthas ar https://www.logainm.ie/en/17019?s=malahide)

[3] (Flanagan 2002: 124)

[4] (Bailiúchán na Scoileanna, Imleabhar 0791: 122)

[5] (O hOgain 1990: 259)

[6] (Bailiúchán na Scoileanna, Iml. 0493: 259)

[7] (Old Walls Yellow, ‘The Old Sea Road’ a fuarthas ar https://oldyellowwalls.org)

[8] (Taifid Chartlainne ar an Bunachar Sonraí Logainmneacha, a fuarthas ar https://www.logainm.ie/en/17019?s=malahide)

[9] (a fuarthas arhttp://catalogue.nli.ie/Record/vtls000325651 an 20/04/2021)

[10] (Archer 1975: 8; Old Yellow Walls, ‘Inbher Domnainn’ a fuarthas ar https://oldyellowwalls.org)

[11] (O hOgain 1990: 226)

[12] (Taifid Chartlainne ar Bhunachar Sonraí Logainmneacha a fuarthas ar https://www.logainm.ie/en/17019?s=malahide)